ماهیت دین

تعاریف:

 بسیاری از جامعه شناسان معاصر بر این باورند که دین پدیده ای عاطفی و طبیعی است که نخست از بیم و ناآگاهی آدمی از رویدادهای طبیعی سرچشمه گرفته و سپس به کنجکاوی و عاطفه در آمیخته است[1].

لئون دنی از این دست جامعه شناسان است که پیدایش دین را بر مبنای صیانت از خود، کنجکاوی وگرایش عاطفی قرار داده است.او دین را زاده روح و فکر آدمی دانسته و آنرا نخستین قانون و مقررات بشر خوانده است. بشر نخستین با مشاهده دنیای پیرامون  خود دریافت که در پس این جهان و بر فراز آن جهانی نا پیدا هم باید باشد.انسان به دنبال درک این نکته به وجود موجودات نامرئیی معتقد شد و بعدها آن را رب النوع نامید و چنان انگاشت که این موجودات در دنیای پس از مرگ در زوایای دور و در فراز کوهها و در ژرفای دریاها به سر می برند.بشر این گونه حس کرد که بایستی فکر خود را به جایی سوق دهد که بالاتر از تمام اشیا متحرک و فنا ناپذیر این عالم مادی باشد زیرا هیچ یک از کیفیات این جهان برای اقناع او کافی نبود و به همین جهت بدنبال چیزی رفت که ثابت و دائمی و لغزش ناپدید باشد و آن چیزی نبود جز «دین»[2].

االبته تعاریف دیگری نیز در مورد دین وجود دارد.فی المثل پاره ای از دین شناسان معاصر دین را بر چهار محور تعریف می نمایند که عبارتند از:

الف:بر پایه ارزش

ب:بر پایه ماهیت آن

ج:بر پایه وجه مشترک (ماهوی، ارزشی)

د:بر پایه کارکرد

تعاریف دیگری نیز ارائه شده که برخی از آنها آرمانی و باید محوراندو برخی دیگر   توصیفی و هست محور و صرفاً به توصیف آنچه در ادیان است می پردازند.در تعریف های ماهوی یا توصیفی، عقاید و اعمال دینی اصلاً مورد ارزیابی قرار نمی گیرد و پیرامون آنها داوری نمی شود بلکه بیشتر کارکرد آن پرداخته می شود.اما در تعریف های توصیفی دین بیشتر به عنوان یک نظام فرهنگی یا پدیدة تاریخی یا نماد تاریخی مورد بحث قرار می گیرد و اموری مانند مناسک دینی، عقاید دینی، متون مقدس واز این قبیل مورد توصیف و مقایسه واقع می شوند[3].

پل تیلیخ از نگاهی متفاوت تر دین را این گونه تعریف می نماید:

دین آن چیزی است که با تعلق واپسین یا علاقه غایی بشر سرو کار دارد وبه گونه ای همسان،رابرت ربلّا دین را مجموعه ای از صورتها و اعمال نمادین می داند که آدمیان را با وضعیت غایی هستی مربوط می سازد.

البته می توان دین را به عنوان مجموعه ای از عقاید و اعمال تعریف کرد که مردم از طریق آن به مبارزه علیه مشکلات غایی حیات آدمی بر می میرند.دین بیانگر این حقیقت است که آدمیان نمی خواهند تسلیم مرگ شوند ودر برابر ناکامی و شکست سرخم کنند ونمی خواهند اجازه دهند تا دشمنی و خصومت و ستیز روابط انسان سالم آنان در جامعه را دار هم بشکند و نابود کند. انسان همواره در طول زندگی دچار تلخ کامی ها و ناکامی ها و درد و رنج شده و این دین است که همواره برای آنها راه حل های دارد و احساسات آدمیان را تلطیف و تصعید و تعالی می بخشد و آرامش را در درون پیروان دین پدید می آورد[4].

بسیاری ازمتکلمان سر شناس دینی دین را این گونه تعریف می کنند:باید بدانیم مقوله مهم دین، سابقه به امتداد تاریخ بشر و به استمرار پایان جهان دارد. طول و عرض زمان را همراهی می کند و به گونه­ای هیچ دوران و هیچ مکانی نبوده که حقیقت دین حضور و ظهور نداشته باشد. دین با انسان متولد شده و تا همه جا با انسان می­ماند. و دمی او را رها نکرده و انزوا و خلوتی جز جان و نفس انسانی ندارد. دین و دین خواهی در متن خلقت انسان نهاده شده است[5].

این نکته را نباید از خاطر دور نگه داشت که در تعریف دین،باید از خلط میان دین و تدین و دین و ایمان اجتناب کنیم .بدین معنا که انسانی که دیندار است،لزوما به آن دین متدین نیست و ممکن است احکام آن دین را به درستی انجام ندهد اما در پس قلب خویش به آن دین ایمان واقعی دارد. برخی دین را باور و اعتقاد تعریف کرده­اند «دین اعتقاد به هستی­های روحانی» یاگفته­اند« دین، نظام یک پارچه­ای از باورها وعملکردهای مرتبط به چیزهای مقدس است که از طریق آن گروهی از آدمها بامسائل غایی زندگی بشری کلنجار می روند» برخی دیگر گفته­اند: « دین، اعتقاد به خدای سرمدی است؛ یعنی اعتقاد به این که حکمت و اراده­ الهی بر جهان حکم می­راند؛ خدایی که بشر دارای مناسبات اخلاقی[6]»

بسیاری از دانشمدان تجربی و روانشناسان دین را به گونه ای متفاوت تر از متالهان و فیلسوفان دین  تعریف کرده اند از آن جمله آلبرت انیشتن می گوید: دین عبارت است از مجموعه احساس عارفانه در مقابل قوانین جهان واحساس مسئولیت اخلاقی درمقابل همنوعان ما.

ویلیام جیمزفیلسوف و روان شناس بر جسته آمریکایی نیز چنین می گوید:دین عبارت است از تأثیرات و احساسات و رویدادهای است که بر هر انسانی در عالم تنهایی ودور از همبستگی­ها روی می­دهد بطوری که انسان از این مجموعه در می­یابد که بین او و آن چیزی که آنرا «امر خدائی» می­نامد رابطه برقرار است.

تا کنون تعاریف بسیار متفاوت و متضادی از دین را بررسی کردیم.در این جا تعریف مورد نظر خویش از دین که از آن سورن کیر که گور فیلسوف معروف دانمارکی است را ارائه می دهیم.کیرکه گور بر خلاف بسیار ی از متکلمین و فیلسوفان دین که تعاریفی پیچیده و مغلق از دین را ارئه می دهند تعریفی بسیار ساده از دین ارائه می دهد و آن این که:دین عبارت است است تسلیم در برابر اراده ی خداوندی.واراده ی خداوند بر هر چیز ی اعم از خیر و شر تعلق بگیرید آن چیز صواب است.در نظر اول از دیدگاه یک مسلمان با این نکته کلام اشعری به خاطر ما می آید،اما اگر دقت کنیم نکته محوری در تمام ادیان اعم از ابتدایی و سامی نیز همین تعبد در برابر آنچه از خداوند صادر می شود است.بر این پایه سورن کیر گه گور تعبد را یک اصل اساسی در دین شناسی خویش می داند و تمام مجموعه الهیاتی او بر این اصل استوار است[7].

الف:تعاریف

سکولاریزم در فرهنگ غرب معانی مختلفی دارد از قبیل جداانگاری دین و دنیا غیرمقدس و غیر روحانی، عقلانیت، علمگرایی ونو گرایی درمسیحیت به کارمی­رود.

واژه لاتینی آن، یعنی سکولوم چنانکه واتیسگرگفته است به معنای قرن و سده به کار می رود[1].سکولوم در زبان کلاسیک مسیحیت نقطه مقابل ابدیت وجاودانگی الوهیت یعنی زمان حاضر است که در آن به سر می­بریم و در اصطلاح به معنای هر چیزی است که به این جهان تعلق دارد وبه همان اندازه به طور مستقیم از خداوند و الوهیت دور است. واژه ژرمنی سکولاریزم آن یعنی (weHich) که به معنای «این جهانی» است، ناظر به دنیای کنونی ومسائل مربوط به آن است. با پیشرفت علوم تجربی و عقلی و همچنین ظهور نهضت رفورم سکولار در معانی دیگری نیز استعمال گشت.امروزه یکی از معانی شایع سکولار در جهان غرب جدا نگاری دین از قلمرو سیاست حکومت واجتماع است به این معنا که دین باید در مسائل مربوط به انسان و دنیا از قبیل اقتصاد و آموزش وحقوق دست بردارد و خود را مشغول به تدبیر در امور جزئی و فردی ازجمله دعا، ازدواج و طلاق و.....کند.

در فرهنگ آکسفورد معنای سکولاریزم این گونه است: اعتقاد به این که قوانین آموزش و سایر امور اجتماعی، به جای آن که بر مذهب مبتنی گردد بر داده­های علمی بنا شود.

ودر فرهنگ و بستر: سکولاریزم عبارت است از اعتقاد به اینکه زندگی وامور مربوطه به آن باید از دین فاصله بگیرد و ملاحضات دین نادیده گرفته شود. باید دانست متفکران دنیای جدید تعاریف متفاوتی از سکولاریزم دارند فی المثل ملیسون در تعریف سکولاریزم گفته است:

سکولاریزم دنیوی گری یاقول به اصالت ایدئولوژی[2] است، قائلان این ایدئولوژی آگاهانه همه اشکال اعتقاد به امور ومفاهیم ماورای طبیعی و وسایط و کارکردهای مختص به آن را طرد و تخطئه می­کنند واز اصول غیر دولتی وضد دینی به عنوان مبنای اخلاقی شخصی و سازمان اجتماعی حمایت می­کنند.[3] اما در کشورهای کاتولیک نشین نظیر فرانسه، به جای رواج واژه سکولار و سکولاریزم واژه لائیک و لاییسیزم رواج پیدا کرد. این واژه از دو کلمه یونانی laos به معنای مردم و laikos به معنای مردم عوام- در قبال رجال دین و روحانی اخذ شده است.کلمه سکولار و لاییک به مرور زمان دارای بار معنایی خاصی شد که حتی در برخی موارد بوی دشمنی با دین و رجال دین از آن به مشام می­رسید. کم کم این تفکر رواج پیدا کرد نه تنها بخشی از تعالیم و معارف، خارج ازنفوذ دین و رجال دین قدار می­گیرد بلکه اساساً برخی از جنبه­های حیات بشری در قبضه تعالیم دینی نیست و خارج ازسلطه رجال دینی است و بدین ترتیب سکولاریزم و مذهب لاییک شکل گرفت که حیات عمومی را خارج از سلطة دین و رجال آن می­خواست[4]

برخی نیز سکولاریزم را به معنای مخالف باشرعیات و مطالب دینی، روح دنیا داری، طرفداری از اصول دنیوی و عرفی می­دانند و سکولاریست به معنای شخصی است که مخالف باتعلیم شرعیات و مطالب دینی و طرفدار اصول دنیوی و عرفی باشد. باید توجه داشت که سکولاریزم با نظر به به مبانی واهداف ازمعانی اصطلاحی یکسانی برخوردار نیست و در یک بستر وسیع بین الحاد ودینداری معانی گوناگونی یافته است.

 هر مکتب ایدوئولوژی وآئین بر اساس پیش انگاره ها و مبانی نظری خاصی بنیاد شده است و مطالعه آن آیین بدون توجه به این مبنای ناقص و ابتر است.

ب:بنیاد های نظری:

در اینجا ما به ? محور از ارکان وبنیادهای نظری سکولاریسم می­پردازیم که عبارتند از:

الف:اومانیسم

ب:راسیونالیسم،

ج:سیانتیسم

اومانیسم

اومانیسم از اساسی­ترین زیر ساخت­های نظری سکولاریسم است. این واژه به انسان مداری، انسان گرایی و اصالت انسان، و.... ترجمه شده است. در منابع نیز تعاریف چندی از اومانیسم وجود دارد در شرح لغوی آن آمده است «اومانیسم یعنی هر نظام و روش فکری و یا عملی که در آن اصالت انسان غالب وحاکم منافع، ارزش­ها و حرمت وحیثیت انسان باشد»نیز در معنای فلسفی آن آمده است: «چندی از رویکردهای نظری و عملی اخلاقی که بر کاوشهای علمی، خرد و دستاوردهای بشری درجهان طبیعت پا فشاری کرده وغالباً اهمیت خدا باوری را انکار می­کند».

دکارت که خویش درابتدا ازسلک روحانیون بود با اندیشه­های کلیسایی به مخالفت پرداخت و با طرح مساله اندیشه به عنوان شاخصه اصلی انسانیت در دوران جدید که در سوبژکیتویزم او که بعد از اثبات خویشتن به اثبات جهان و خدا می­پرداخت اساس محکمی را برای اومانیزم ایجاد کرد. و بعد وی لاک با  مخالفت باآرای کلیسایی ،به زیرکی اساس روایت پلوسی از مسیحیت را مورد مناقشه جدی قرار داده و ذهن انسان را لوح سفید نانوشته­ای دانشت که قوامش با تجربه است. لاک از این راه با نفی گناه نخستین راه را برای قطع ید کلیسا دردخالت داشتن در امور انسانی و سلطه­ی انسان بر سرنوشت خویش باز نمود. بعد ازکوشش­های این فیلسوفان اومانیزم به طور مشخص در قالب جنبش ادبی فرهنگی بود که در ابتدا در نیمه دوم قرن چهارم از ایتالیا آغاز شد و به دیگر کشورهای اروپایی کشانده شد.باید بدانیم اومانیزم چیزی جز تنها بودن انسان در عرصه تصمیم گیری برای خویشتن در زندگی روزمره نیست. اومانیست­ها مصمم بودند تاآن حساسیت روحی را که انسان در عصر یونانی دارا بود باردیگراز طریق ادبیات با او بازگردانند و آن همان روح خودمختاری وی بود تا بتواند طبیعت را در استخدام خویش درآورد. پیکولا میراندا (1463-1494) در خطابه معروف مقام انسان از قول خدامی­گوید: ای آدم من به تو مقامی از پیش مقدر شده یا سیمایی مخصوص و یا امتیازی ویژه اعطا نکردم زیرا تو باید سرشت خویش را بدون فشار و هرگونه حصاری و صرفا در سایه قدرت اختیاری که به تو واگذار کرده­ام معین نمایی. من تو را در مرکز جهان قرار داده­ام به طوری که می­توانی از آن نقطه آنچه را که در جهان است بهتر ببینی. من تو راآسمانی یا زمینی یا فانی نساخته­ام در حالی که می­توانی مانند یک استاد مطلق ومختار قالبی بریزی و خود را همان شکل انتخاب کرده­ای بسازی. بعضی اومانیزم را محصول تربیت رومی می­دانند امابسط همه جانبه این اصل محوری در دوره جدید و بعد از آن را بادی در دوره­ی رنسانس و در دوران انقلاب صنعتی دانست.اومانیسم در جهان غرب نحله­ها و قرائت­های گوناگونی یافته است. یکی از آن­ها که زیر ساخت سکولاریسم است، اومانیسم دوران روشنگری است. به گفته «جان لویک»اومانیسم روشنگری بدان است که«کانون اصلی توجه در وجود انسان کشف قداست و اراده خدا نیست، بلکه سازماندهی زندگی و جامعه بر پایه عقل است. درنگاه این متفکران ارزش و مقام انسان رهین منشأ خدایی اعاده شده نیست، بلکه در گرو نظام­ و توانش­های ملی عقلانی وجود زمینی اوست. غایت انسان نه تقرب مستقیم به خدا است و نه بهشت رستگاران بلکه غایت آدمی به انجام رسدن پروه­های این جهانی است که قوه خیال و خرد آدمی پیشنهاد داده است. در مجموع اومانیسم مشتمل بر آموزه های زیر است:

الف:انسان برترین ارزش است و مدار همه ارزش­ها منافع، خواست­ها و حیثیت انسانی است.

ب:ارزش انسان نه در بعد الهی و روحانی و ملکوتی او، که در خرد زمینی ومعاش اندیش ودنیای اوست.

ج:انسان در تأمین منافع وخواسته­های خود، بسنده و خود کفاست.

د:غایت فرجامین بشر نه کمال معنوی وقرب الاهی، که عمارت دنیا و بهسازی زیست دنیایی است[5].

راسیونالیسم

یکی دیگر از مبانی سکولاریسم راسیونالیسم می­باشد.این واژه را در نگاشته­های فارسی به «خرد گرایی»، «خرد مداری» ، «عقل محوری» و «خرد بسندگی» ترجمه کرده­اند. تعبیر اخیر برابر نهاده نسبتاً گویاتری در رابطه با مفاد و محتوای مکتب فوق است. در انگاره راسیونالیسم خرد بشری فراترین مرجع شناخت، تصمیم  و داوری در همه امور است. در فرهنگ راندوم­ هاوس آمده است: «خردگرایی یعنی پذیرش اینکه در عرصه نظر، اعتقاد وکنش خرد مرجع نهایی است» در این گمانه خرد بشری چنان توان و منزلی را دارا است که با وجود آن دیگر نیازی به تعالیم وحیاتی و دینی نیست. عقل برای تأمین خوشبختی و نیکفرجامی،آدمی رابسنده است.ازآنچه گذشت روشن می­شود که در نگاه راسیونالیسم:اولاً خرد بشری بالاترین مرجع داوری است بنابراین هرچه با حکم آن مغایر باشد حتی وحی آسمانی محکوم به بطلان است ثانیا خرد انسانی منبع کامل و در هه عرصه ها قادر به پاسخگویی است وبه لحاظ غنای ذاتی خود بسنده است و نیاز به استمداد از هیچ منع دیگری چون آموزه­های آسمانی و دینی ندارد.

سیانتیسم (سانتیسم)

سیانتیسم به علم گرایی، دانش مداری، علم پرستی و علم زدگی­ ترجمه شده است. در معنای علم گرایی آمده است:

در باور داشت این که مفروضات، روش­های تحقیق ودیگر ویژگی ها­ی علوم فیزیکی زیستی به یکسان به همه رشته­های اعم از علوم انسانی واجتماعی انطباق پذیر است واساس همة آنها می­باشد. علم مورد نظر در سیانتیسم دانش تجربی است؛ نه مطلق معرفت و آگاهی. بر اساس انگارة علم گرایی همان گونه که جهان طبیعت بر اساس متد تجربی و علمی مورد مطالعه و سنجش قرارمی­گرد، و با تکیه برشناخت های تجربی و زبان ریاضی جهان می­توان به تکنولوژی دست یافت و طبیعت را تا حدی به شکل دلخواه خود ساخت. در شناخت انسان و جامعه، دست یابی به روش­های علمی مدیریت و اداره امور سیاسی، اجتماعی نیز تنها منبع اتکاپذیری تجربی است.بنابراین هرگونه معرفت فراتجربی ازاعتبار ساقط می­شود. لا جرم در برنامه ریزی­های فرهنگی، تربیتی واقتصادی و.... باید عنان همه چیز را به دست آزمون وتجربه سپرد.[6]

مسیحیت و عوامل تحقق سکولاریزم      

 مسیحیت از بزرگترین ادیان سامی است.مسیحیان معتقدند که حضرت آدم به علت خوردن میوه شجره ممنوعه از بهشت بیرون رانده شد و با این  عصیان رنج تحمل شریعت را برای فرزندان خویش خرید.خداوند(پدر) که سراسر رحمت و لطف است رنج بشر برایش بسیار گران آمد و بر اساس لطف خویش خود را در قالب عیسی(پسر) متجسد کرد تا رنج گناهان بشر را به دوش بکشد و فدیه گناهان آنان شود.پسر در این راه سختی های زیادی را تحمل کرد تا این که مصلوب گردید و بعد از سه روز به آسمان رفت.بعد از این تاریخ مردم از رنج شرایع گذشته آزاد شدند و عیسی فدیه گناهان بشر گردید. با این مقدمه اعتقاد به تثلیث(پدر،پسر،روح القدس)،اعتقاد به بازگشت عیسی از آسمان و رستاخیز عمومی ،شرکت در آیین های کلیسا(غسل تعمید،ازدواج و....) از آموزه های اصلی دین مسیح است[1].

در این بخش ما به عوامل درونی و بیرونی تحقق سکولاریزم در مسیحیت می پردازیم:

الف:عوامل درونی

 1.نارسایی و خرد ستیزی آموزه تثلیث

توجیه اعتقاد به خدای سه گانه مشتمل (خدای پدر، خدای پسر، خدای حیات یا روح القدس) در عین شعار توحید و یکتا پرستی یکی از بزرگترین مشکلات در الهیات مسیحی است. وجود چنین آموزه تناقض آمیزی  در بنیادی­ترین اعتقاد دینی، متفکران مسیحی را به تکاپوی دشواری وا داشته و توجیهات فراوانی برای آن دست و پا کرده­اند لیکن هیچ یک ازاین تلاش­ها تا کنون کامیاب نبوده است. لا جرم متالهین  مسیحی رابر آن داشته که عقل را از ورود دراین گونه مسائل پرهیز دهند وتفکیک بین قلمرو عقل و ایمان فتوا داده وایمان را در برابر تعقل قرار دهند.چنین تفکیکی به طور طبیعی راهگشای معرفی کرد امور زندگانی وخارج کردن دین از عرصه حیات دنیوی است.

2. التفاط و آمیختگی عقاید دینی با اندیشه­های بشری وقرار گرفتن نظریات علمی کهنه ومنسوخ در جایگاه عقاید و باور داشتهای دینی

نمونه­های  از این دست عبارت است از هیئت بطلمیوسی که زمین مرکز انگار بوده و بر آن است که خورشید بر گرد زمین در گردش است. وجود امثال این آموزه­ها در منابع دینی و بطلان آنها از طریق دانش جدید، در جهت بی­اعتمادی به نصوص دینی مسیحی و گرایش به  دانش تجربی تأثیر به سزای داشته است.

3. عدم دسترسی به متن وحی و خدشه دار شدن و ثاقت متون مقدسی

درمسیحیت متن وحی و کلام­های الاهی در دسترس انسانها نیست کتب مقدس نگاشته­هایی بشری وتجربه­های دینی ده­ها انسان خطا پذیر در طی چندین قرن است که در ده­ها کتاب گرد آمده، بدون آنکه بسیاری از نویسندگان آن شناخته شده و یا از وثوق­ واعتبار بالایی برخوردار باشند. باتوجه به این موارد عصمت کتاب مقدس و اعتماد پذیری آن به سستی گراییده و آن رادر شمار دیگر مکتوبات بشری قرار می­دهد. میشل دراین زمینه اعتراف می­کند که اکثر متفکران کاتولیک، ارتفردوکس و پرتستان عصر حاضر عصمت لفظی کتاب مقدس رامردود می­دانند[2]

?.خدا انگاری مسیح

در نگرش مسیحی حضرت عیسی (ع) نه پیامبر، بلکه خداوند و پسر خداوند است. آنان برآنندکه میسح را دو  ذات است، یکی ذات الاهی و دیگری ذات انسانی. او در خداوندی با خدای پسر همسان است ودرانسانیت با انسان هم ذات. در بعدخداوندی قبل از آغاز زمان­ها از خداوند ولادت یافت و در جنبه انسانی از مریع با کره متولد شده او دو شخص نیست، بلکه یک شخص است و پس خداست. این اعتقاد که «تجسم» یا «تجسد» نام دارد .این اعتقاد از چنان تناقض آشکاری برخوردار است که مسیحیان خود اقرار نموده­اند «اعتقاد به تجسم مشکل یکی شدن خدایاانسان را پیش می­کشد، یعنی ادغام شخصیت نا متناهی وسرمدی خدا با وجودی که متناهی وموقتی است»[3]

5. گناه ذاتی انسان

مفهوم گناه نخستین در دین مسیح اصلی­ترین آموزه­ی این دین است. روایت پلوسی از مسیحیت که دین مسیح را در چارچوب ادیان یونانی باستان تفسیر نمود به شکل شگفت انگیزی ماهیتش به این مفهوم وابسته است. درمسیحت انسان بر اثر گناه نخستین حضرت آدم ذاتا شریر و گناهکاربه دنیا به می­آید و طبق آیین­های کلیسایی باید غسل تعمید داده شده،تا از گناه فطری آدم ابو البشر که نسل به نسل به فرزندانش منتقل می­گردد، رهایی یابد.سنت آگوستین به عنوان برجسته­ترین مدافع مفهوم گناه نخستین گفت: آدم ابوالبشر با لذات خوب و دارای عقل کامل خلق شده است ولی چون قوه اختیار و ارداه آزاد را که به او عطا کرده بودند به اشتراک هوا در اثر آزادی عمل و غرور نفسانی از شجره ممنوعه تناول کرد واز این رو آدم  و اولاد و اعقابش متبلابه معصیت جلبی شده­اند که هیچ کس را از آن قوه رهایی نیست. انسان به گناه ازلی محکوم است که از پدرش آدم میراث برده است لطف پروردگار شامل بعضی می­شود و محبت خداوند عطه­ای است الهی که چون نصیب کسی بشود آن کس نمی­تواند از آن سر باز زند. به واسطه فیض و رنج های ÷سر خدا و شفاعت مادر (مریم) که او را با قداست آبستن شد، یک زن (حوا) ما را به تباهی کشاند اما زن دیگر برای ما رستگاری خرید. درنظر او خداوند تجسد او در قالب مسیح و لطف وی بود که بر گناه غلبه کرد و نجات را آورد.[4] هر چند کسانی مانند پلاگیوس به این نظر به دشت اعتراض کردند،[5] اما این مفهوم تا به امروز بنیاد اساسی مسیحیت به شمار می­آید.

خطای آدم و حوا در خوردن از شجره ممنوعه باعث شد که آنان ذاتاً پلید و گنهکار گردند و بدین وسیله کل بشریت پلید گردید و انسان ذاتاً گنهکار است، از این رو خود نمی­تواند دعوت الاهی را اجابت کند. این دیدگاه از سوی نگرشی بد بینانه از انسان به دست می­دهد و از دیگر سوهمه انسانها را به علت خطای دو نفر، گنهکار و مورد خشم و غضب الاهی معرفی می­کند[6].

6.خلا تشریع و جدا انگاری قلمرو خدا و قیصر

مسیحیت موجود نه تنها از شریعتی جامع و متناسب با ارداه حیات اجتماعی بشر تهی است. بلکه اساساً دارای آموزه­هایی است که در طول تاریخ بیش­ترین تأثیر را در گرایش به سکولاریسم دارا بوده است. از جمله این آموزه­های تفکیک بین قلمرو خداو پادشاهان است. در انجیل آمده است آنچه از آن قیصر دهید و آنچه مال خداست را به خدا.

7. معصوم انگاری پاپ

اعتقاد به معصومیت پاپ  از خطادر شورای و اتیکان تثبیت شد، بر اساس آن پاپ در مسند خود هنگام اظهار نظر در مسائل دینی به خودی خود از خطا مصون است و حتی نیاز به موافقت کلیسا ندارد. این انگاره بر آمدهای چندی دارد از جمله:

الف) ازنظر کلامی والهیاتی جایگاه پاپ را برتر از کتاب مقدس می­نشانده زیرا به اعتراف خود اندیشمندان مسیحی کتب مقدس وحی واملای لفظی پروردگارنیست، بلکه دارای مؤلفاتی بشر است که تجربه و میانی خود را در طی قرون متعدد همراه با تفاسیر و تعابیر بشری غیر معصومانه انگاشته و در این فرایند خطاهای آنان نیز بر کتاب مقدس تأثیر گذارده است.

8. موجب جزم انگاری و رسمیت و حجیت بلامنازع قرائت پاپ از دین می­شود وهر گونه تفسیر و نگرشی دیگر حتی از سوی متحصصان، عالمان واندیشمندان دینی رامردود می­سازد[7].

9.روش ادیان کلیسا چه در حوزه زندگی شخصی و چه در کنش اجتماعی، و به ویژه در برخورد با ارباب علم و دانش بیش­ترین تأثیر را در گریز از دین و حرکت به سوی سکولاریسم پدید آورد.اقدام به کارهای خدایی چون گناه بخشی و بهشت فروشی

خرید گناه و فروش بهشت در برابر دریافت وجه اقدام ناشایستی بود که در بی­اعتبار ساختن وجهه کلیسا و نهادهای دینی تأثیر شگرفی داشته است.

10.جرم گرایی و خشونت:

کلیسا هیچ اندیشه­ای مغایر با انگاشته­های رسمی خود راحتی در حوزه عوم طبیعی تافته وآن را ارتداد به حساب می­آورند و مدعیانش را محکوم ساخت. از سوی دیگر ارباب کلسیا با ایجاد نوعی رژیم پلیسی خشن به کاوش و تجسس در بر تافته­های ذهنی افراد بر می­آمد، وپیش از آنکه کس خود به اظهار عقایدش بپردازد مورد تعقیب باز پرسان عقاید (انگیزیتورها)قرار گرفته وبا مشاهده اندک مخالفتی محکوم می­شد.

مرتضی مطهری به نقل از ویل دورانت می­نویسد:تعداد قربانیان از سال 1480 تا 1488 چیزی حدود 8800 سوخته و 96494 تن محکوم به مجازات­های سنگین بوده است و از سال 1840 تا 1808 بالغ بر 31912 تن سوخته 2191450 تن محکوم به مجازات­های سنگین تخمین زده شده است[8].

ب:عوامل بیرونی

1- نزاع بر سر قدرت و توزیع ثروت

در طول تاریخ نزاع و کشمکش­هایی بین دستگاه پاپ و سلطنت وجود داشته است، این تنازع در دو حوزه بوده است:

الف) اینکه کدام یک از دو دستگاه یاد شده قدرت خود را مستقیماً از خدامی­گیرد و می­تواند دیگری را باخود هماهنگ سازد. این مسأله به تدریج به عقب نشینی دستگاه کلیسا و کاهش قدرت پاپ انجامید.

ب) مخالف با سرازیر شدن مالیاتها به سوی پاپ از نقاط مختلف امپراتوری مسیحی بتدریج زمینه ساز پیدایش مفهوم ملت و بی­نیازی جامعه مدنی و پیدایش فرضیه انحصار وظایف روحانیبه امور دیگر انجامید.

2- جنگ­های صلیبی

جنگ­ها صلیبی در سال 964 با نامه تهدید آمیز امپراتوری بیزانس به خلیفه مسلمین آغاز شد و حدود 196 سال به طول انجامید.

3- پیدایش بورژوازی

بورژوا عمدتاً به طبقه متوسط، پیشرو و مالک اطلاق می­گردد. پیدایش طبقه پیشرو، حد فاصل بین فئودالها و بردگان- و سفرهای تجارتی این گروه در نقاط مختلف جهان دو دستاورد مهم داشت:

الف: کسب ثروت ب: آشنایی با فرهنگ­های مختلف و خروج از نظام بسته فکری و پیشین، که به نوبه خود جامه اروپا را به سمت نفی ارزشهای پیشین و خلق نظامهای جدید با ارزش­های نو فرا می­خواند.

4- اختراعات و اکتشافات علمی

پیدایش نظریات جدید در شناخت طبیعت وظهور دانشمندانی نظیر کویرئیک، گالیله، کپلر، نیوتن و .. جزمیات کلیسایی را سخت دچار تزلزل نمود.[9]